ในการผลิตสัตว์ ต้นทุนส่วนใหญ่มาจากอาหารสัตว์ หากสามารถลดต้นทุนค่าอาหารให้ต่ำลงโดยที่อาหารนั้นยังคงมีคุณภาพสูงและมีสารอาหารทุกชนิดครบตามความต้องการของสัตว์จะทำให้ได้ผลรับผลตอบแทนจากการผลิตสัตว์มากขึ้น วัตถุดิบอาหารสัตว์แต่ละชนิดมีสารอาหารหรือ สารอาหารไม่ครบทุกอย่างตามความต้องการของสัตว์ ดังนั้น การให้อาหารสัตว์ที่ดีจึงจำเป็นต้องมีการนำวัตถุดิบหลายชนิดหลายประเภทมาประกอบกัน นำมาสร้างสูตรอาหารที่มีความสมดุล ของสารอาหาร และมีสารอาหารครบทุกชนิดตามความต้องการของสัตว์ตามตารางมาตรฐาน และลดความสูญเสียในส่วนของสารอาหารที่เกินความต้องการ เพื่อทำให้ต้นทุนการผลิตต่ำลงจะทำให้การผลิตสัตว์ได้ผลกำไรเพิ่มมากขึ้น

ปัจจัยการเลือกใช้วัตถุดิบเพื่อประกอบสูตรอาหารสัตว์
เพื่อให้สูตรอาหารที่มีคุณภาพดี มีความสมดุลของสารอาหารตามต้องการของสัตว์ แต่ราคาเหมาะสม ควรพิจารณาปัจจัย ดังนี้
1. แหล่งวัตถุดิบ
          วัตถุดิบควรหาได้ง่ายและมีปริมาณมากในท้องที่ วัตถุดิบที่เลือกควรหาได้ง่ายในท้องถิ่น และมีใช้ตลอดทั้งปี โดยเฉพาะอาหารหลักซึ่งได้แก่ อาหารที่เป็นแหล่งพลังงานจำเป็นต้องใช้ เป็นปริมาณมากในสูตรอาหาร แต่บางครั้งการคมนาคมที่สะดวกก็ทำให้สามารถเลือกใช้วัตถุดิบต่าง ๆ นอกท้องที่ได้ง่ายและราคาไม่สูงก็ต้องนำมาพิจารณาด้วย
2. ราคา
          วัตถุดิบควรมีราคาถูกแต่คุณภาพดี อาหารสัตว์บางชนิดราคาขึ้นอยู่กับฤดูกาลผลิต ราคาอาจถูกในบางฤดูกาล เช่น ข้าวโพดในช่วงปลายฝน และรำกับปลายข้าวจะมีราคาถูกในช่วง ปลายหนาว
3. สารปนเปื้อน
          วัตถุดิบควรปราศจากสารพิษหรือสารปนเปื้อน วัตถุดิบที่มีสารพิษย่อมมีผลต่อการผลิตของสัตว์ ดังนั้น ก่อนนำวัตถุดิบที่มีสารพิษมาใช้ ควรกำจัดหรือลดระดับสารพิษให้น้อยลง จนอยู่ในระดับที่ปลอดภัยแก่สัตว์เสียก่อน ส่วนการปนเปื้อนมักเกิดจากวิธีการเก็บรักษา
4. ลักษณะกายภาพ
          วัตถุดิบควรมีลักษณะทางกายภาพที่ดี เพื่อให้สัตว์ชอบกินและสามารถกินอาหารนั้นได้ตามความต้องการ ลักษณะทางกายภาพที่ควรพิจารณา ได้แก่
4.1 ความเหนียว วัตถุดิบที่มีลักษณะเหนียวจะทำให้ได้อาหารผสมมีลักษณะเหนียวไปด้วย อาหารนั้นจะมีความไม่น่ากินและกินยาก เช่น ปลายข้าวเหนียว เมื่อสัตว์ปีกกินอาหาร ที่เหนียวจะติดหรือตกค้างอยู่ในส่วนของจงอยปากและลิ้น อาจสะสมทำให้เกิดการติดเชื้อหรือ เน่าเปื่อยในส่วนของอวัยวะดังกล่าว สัตว์ไม่ชอบรสชาดของอาหารที่มีลักษณะเหนียว ทำให้สัตว์ กินได้น้อย
4.2 ขนาดชิ้นส่วนอาหาร วัตถุดิบแต่ละชนิดที่ใช้ประกอบสูตรอาหารควรมีการเตรียมให้มีขนาดชิ้นส่วนที่เหมาะสมกับชนิด และอายุของสัตว์ที่กินจะกินอาหารนั้นได้อย่างสะดวกสบาย ส่วนใหญ่แล้วในการผสมอาหาร สัตว์มักจะบดอาหารให้ละเอียดเพราะย่อยได้ง่ายแต่ต้องเหมาะสมกับชนิดของสัตว์ด้วย เนื่องจากถ้าละเอียดมากเกินไป สัตว์บางชนิดไม่ชอบกินและยังอาจก่ออันตรายต่อระบบทางเดินอาหารของสัตว์อีกด้วย
4.3 สี กลิ่น และรสชาด อาหารที่มีสี กลิ่นและรสชาดแปลก ๆ ในบางครั้งสัตว์ อาจไม่ยอมกิน ต้องฝึกให้สัตว์เคยชินเสียก่อน
4.4 ความฟ่ามหรือความหนาแน่น สุกรและสัตว์ปีกไม่ชอบอาหารที่มีความฟ่ามมาก แต่ในวัวนมหรือสัตว์เคี้ยวเอื้องสามารถใช้ได้ เพราะระบบทางเดินอาหารขนาดใหญ่กว่าและ รับอาหารได้มากกว่า ตลอดจนมีจุลินทรีย์ในกระเพาะช่วยย่อยสารเยื่อใยด้วย

ตารางที่ 5.1 ความหนาแน่น (กิโลกรัมต่อลูกบาศก์ฟุต) ของวัตถุดิบอาหารสัตว์

ที่มา (ดัดแปลงจาก Reddy, 1988, p. 97)

5. ผลกระทบต่อคุณภาพของผลผลิต
            วัตถุดิบที่ใช้ไม่มีผลกระทบต่อคุณภาพของผลผลิตหรือต่อความนิยมของตลาด เช่น ทำให้ไขมันหรือเนื้อหมูเหลว หรือทำให้สีของไข่แดงผิดปกติ เป็นต้น
6. ความสม่ำเสมอของคุณภาพของอาหาร
            วัตถุดิบที่ใช้มีความสำคัญในการควบคุมคุณภาพของอาหารสัตว์ มิฉะนั้นจะต้อง ปรับสูตรอาหารอยู่บ่อย ๆ มีผลให้สัตว์ชะงักการกินอาหารได้

ลักษณะของสูตรอาหารที่ดี
            ควรพิจารณาให้ได้สูตรอาหารที่มีลักษณะที่ดี ดังนี้
1. ปริมาณสารอาหาร
            สูตรอาหารที่ดี ควรมีสารอาหารครบทุกชนิด และเพียงพอต่อความต้องการของสัตว์ ตามระยะการเจริญเติบโต ขนาด ชนิดของสัตว์หรือชนิดของผลผลิต
2. ความสมดุลของสารอาหาร
            มีความสมดุลของสารอาหารในอาหารสัตว์ ได้แก่ สัดส่วนของพลังงานต่อโปรตีน สัดส่วนของแร่ธาตุ เช่น แคลเซียมต่อฟอสฟอรัส หรือความสมดุลของกรดอะมิโน เป็นต้น
3. ความน่ากิน
            สูตรอาหารนั้นควรมีความน่ากิน สัตว์มีความชอบกินและกินได้มากตามความต้องการ
4. การใช้ประโยชน์ได้
             อาหารนั้นเมื่อสัตว์กินเข้าไปสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มที่
5. ปราศจากสารพิษ
            ถ้ามีสารพิษก็ควรอยู่ในระดับที่ไม่มีผลกระทบต่อการผลผลิต

ตารางที่ 5.2 ปริมาณของสารที่อาจเป็นพิษต่อสัตว์ในอาหารที่ใช้สำหรับสัตว์กระเพาะรวม

ที่มา (ดัดแปลงจาก Devendra, 1988, p. 13)

6. ผลที่มีต่อคุณภาพ
            ผลผลิตที่ได้จากการใช้อาหารไม่ควรมีผลเสีย เช่น มีกลิ่นจากการใช้วัตถุดิบหรือกระทบต่อการให้ผลผลิตและมีคุณภาพซากที่ดีตรงตามความต้องการของตลาด
7. ราคา
            เป็นสูตรอาหารที่ราคาประหยัด เพื่อให้มีกำไรสุทธิในการผลิตสัตว์สูง

หลักการประกอบสูตรอาหารสัตว์
การประกอบสูตรอาหารนั้น มีปัจจัยที่ควรพิจารณา ดังนี้
1. ปัจจัยที่ควรทราบ
            ปัจจัยในการประกอบสูตรอาหารเพื่อหาสัดส่วนของวัตถุดิบอาหารสัตว์ชนิดต่าง ๆ ที่จะนำมาผสมเข้าด้วยกัน สิ่งที่ควรทราบ คือ
1.1 ความต้องการสารอาหารของสัตว์แต่ละชนิด (nutrient requirement) ในแต่ละช่วงของการเจริญเติบโต หรือแต่ละประเภทของผลผลิต ซึ่งหาได้จากตารางมาตรฐานความต้องการ
1.2 ส่วนประกอบทางสารอาหาร (nutrient composition) ของวัตถุดิบชนิดต่าง ๆ ที่จะนำมาใช้ประกอบสูตรอาหาร ซึ่งได้จากการวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการหรือจากเอกสารอ้างอิง
1.3 รู้จักลักษณะทางกายภาพและทางชีวภาพของวัตถุดิบ ที่จะนำมาใช้ในการประกอบสูตรอาหาร เพราะลักษณะดังกล่าวจะช่วยบ่งบอกให้ทราบถึงปริมาณที่จำกัดในการใช้ เช่น วัตถุดิบที่มีความฟ่ามมาก สัตว์กระเพาะเดี่ยวไม่ควรใช้มากจนเกินไป วัตถุดิบที่มีสารพิษ ควรใช้ในปริมาณที่ไม่มีผลกระทบต่อสัตว์ หรือวัตถุดิบบางชนิดอาจใช้ประโยชน์ได้ไม่เต็มที่ หรือย่อยยากไม่ควรใช้มากเกินไป เป็นต้น
1.4 ปริมาณของวัตถุดิบที่ควรใช้ในสูตรอาหาร

หน้า   1  2  3  4  5  6  7